Agahî ji bo hemû kes, li her derê

Sedemên êêşiya qelê çi ne? Yöntemên aramker û Kengê Pêwîstiya Alîkariyê ya Pisporê?

Êêşiya qelê, bi taybetî di nav nexweşiyên rêya serê hêviyê û gripê de, yek ji şikayetên herî zêde yên ku tê dîtin e. Hinek caran dikare heta qasê ku di dema xwarinê, axaftinê an jî hilanînê de dijwarî çêbikin, giran bibe. Di gelek rewşan de, êêşiya qelê dikare bi yöntemên aramker yên hêsan ku li malê têne bikaranîn, kontrol bibe. Lê di rewşên ku êêşiya qelê dirêj dem dike, giran e an jî dîsa dide xwe, pêwîste ku nexweşiyek binpêkirî were lêgerîn û destûra tibbî were dayîn.

Êêşiya Qelê Çi Ye, Di Kîjan Rewşan De Dibe?

Êêşiya qelê; bi hisa êêşê, şewitandinê, tîjî an jî qeşayî ku di dema xwarinê de zêde dibe, xwe dide nîşan û rewşek nearmker di qelê de çêdike. Di nav nîşanên herî zêde yên ku di serdana poliklinîkê de têne dîtin de ye. Bi gelemperî bi nexweşiyên (bi taybetî viral), sedemên cîhê, alerjen û tahrîşa qelê ve girêdayî ye.

Êêş di qelê de dikare herêmên cuda bike:

• Li paşê devê: Farengît

• Şilbûn û sorbûna tonsîlên: Tonsîlît (iltihaba tonsîl)

• Şikayet di girtlaqê de: Larenjît

Sedemên Herî Zêde yên Êêşiya Qelê Çi Ne?

Êêşiya qelê dikare bi sedemên gelek cuda ve pêk bibe. Yên sereke yên wan ev in:

Nexweşiyên Viral: Nexweşiya serê hêviyê, grip, COVID-19, mononükleoz, qizamik, çîçekê avê, kabakulak wekî virûsan di nav sedemên herî zêde de ne.

Nexweşiyên Bakterî: Bakteriyên streptokok (bi taybetî di zarokan de zêde tê dîtin) û herwiha bakteriyên ku bi rêya cinsî têne şandin wekî gonore, klamidya dikarin di qelê de nexweşî çêbikin.

Alerjî: Polen, xwîn, pêlên heywanan, küf û sedemên din dikarin bi bersiva parastinê û paşê pêk hatina postnazal akıntî tahrîşa qelê bibin.

Faktorên Cîhê: Hewaya zengil, qelqelîya hewa, dumanê cigare, kimyasal dikarin qelê bikirin zengil û hessas.

Reflû (Nexweşiya Reflûya Gastroözofageal): Derketina asîda mîdeyê serê jor dikare bi şewitandin û êêşê di qelê de xwe nîşan bide.

Travma û Bikaranîna Zêde: Bêdeng axaftin, bikaranîna zêde ya dengê, an jî derbên ku qelê tê digihin dikarin sedema êêşiya qelê bibin.

Nîşanên Êêşiya Qelê Çi Ne, Kîjan Kesên Zêde Tê Dîtin?

Êêşiya qelê bi gelemperî:

• Êêşê ku di dema xwarinê de zêde dibe,

• Zengilî, şewitandin, qeşayî di qelê de,

• Şilbûn û sorbûn,

• Hinek caran kêmîya dengê,

• Herwiha dikare bi nîşanên giştî yên nexweşiyê wekî tûx, germî an jî nexweşbûnê re hebe.

Dikare li her kesê derkeve; lê di zarokan de, yên ku pergala parastinê wan zêde hêsan tê şikestin, yên cigare dixwînin an jî yên ku di şertên hewayê qelqelî de dimînin, zêde tê dîtin.

Yöntemên Aramker yên Êêşiya Qelê ku Li Malê Têne Bikar Anîn Çi Ne?

Di gelek rewşan de, bikaranîna van yöntemên jêr dikare nîşanan hêsan bike:

• Zêde av û şilavên germ xwarin

• Bi avê germ û tuzê gargar kirin (di stêkanek avê germ de nîv qaşî tuz zêdekirin)

• Çayên giyahî yên germ xwarin (mînak: babûne, çayê salvia, zencefîl, ekinezya, kokê hatmî)

• Hevce kirina bal û limon (bal dikare rast an jî di çayê giyahî de were zêdekirin)

• Bikaranîna cîhazê nemdar an zêdekirina nemê odeyê

• Qedexekirinê deng û qelê bi qasî ku dikare, ji axaftina bilind dûr bimînin

• Ji cîhên tahrîşker dûr bimînin (ji dumanê cigare dûr bimînin)

Hinek piştgiriyên giyahî (wekî qerenfil, zencefîl, ekinezya) dikarin karê aramker li êêşiya qelê bixin; lê yên ku nexweşiya dirêj heye, jinek e an jî hertim derman dixwînin, divê bi doktorê xwe re bibêjin.

Di Xwarinê de Çi Divê Were Hilbijartin?

Ji bo hêsankirina êêşiya qelê;

• Çorbên germ, mast, purê, muhallebi û xwarinên nerm û hêsan ji xwarinê tê pêşniyar kirin

• Ji xwarinên tîj, asîdî, gelek germ an gelek sar dûr bimînin

• Sirke sêv, bal (bi tenê an jî bi avê germ tê têkilî kirin) dikare wekî piştgirî were bikaranîn

Sîr dikare bi taybetî bi taybetmendiyên antibakterî yên xwe di hin rewşan de bibe fêde, lê yên ku mîdeya hessas heye divê bi baldarî bixwînin.

Di Tedaviyê ya Êêşiya Qelê de Kîjan Yana Hene?

Gore sedema binpêkirî, şêwaza tedaviyê tê diyarkirin:

• Êêşiya qelê ya sedema viral bi gelemperî xwe xweş dibe; antibiyotik fêde nake

• Di nexweşiyên bakterî de (mînak strep qelê), antibiyotikên ku doktor tê deynê pêwîstin û bi gelemperî 7-10 roj dide

• Ji bo hêsankirina êêş û germî dikare dermanên êêşê ku acetaminofen an ibuprofen tê de heye were pêşniyar kirin

• Di êêşiya qelê ya sedema alerjî de antihistamin dikare kar bide

• Ji bo êêşiya qelê ya sedema reflû, tedaviyên kêmkirina asîda mîdeyê û rêzê xwarinê pêwîst in

Nîşanên Din yên Bi Êêşiya Qelê Re Têne Dîtin û Rewşên Ku Divê Balê Were Dayîn

Êêşiya qelê ya dirêj an giran; germiya bilind, dijwariya xwarinê/hilanînê, şilbûn di boyan an rûyê de, xwîn di tûkê de, êêşê hêjmar a guhê, qiziltî an qeşayî di devê/kolan de, êêşê giran a girtan an jî axaşa salya ya neayîdî hebe, divê bêdereng bi doktor re têkilî were kirin.

Tesbîta Êêşiya Qelê Çawa Tê Kirin?

Pispor şikayetên we dibihîze, dîrokê tibbî ya we lêdiger û kontrola fizîkî dike. Heke pêwîst be, dikare bi testên antîjenê ya zû an jî kültûra qelê cureya nexweşiyê were diyarkirin.

Êêşiya Qelê di Zarokan de: Çi Divê Were Balê Dayîn?

Di zarokan de jî êêşiya qelê bi gelemperî ji nexweşiyên tê de tê dîtin û pir caran bi bihûrtin, zêde şilav û dermanê êêşê ya rêzgirtî hêsan dibe. Lê ji ber ku dayîna asprinê ji bo zarokan xeternake (xetere sendroma Reye), her gav divê bi pêşniyara doktorê zarokan were agirandin.

Dirêj Bûna Êêşiya Qelê Çi Wate Dide?

Êêşiya qelê ku zêdetir ji hefteyekê derdikeve an jî gelek caran dide xwe; dikare bi nexweşiyên dirêj, alerjî, reflû, tumor an sedemên giran têkildar be. Di vê rewşê de divê herwesa bi pisporê tibbî re têkilî were kirin.

Êêşiya Qelê û Aşî

Aşên ku ji bo grip û hin nexweşiyên viral hate pêşxistin, di berxwedana wan nexweşiyan de û bi rêya neindirekt dikare riskê êêşiya qelê kêm bike. Aşê taybet ku di civakê de bi berfirehî tê bikaranîn ji bo parastina nexweşiyên streptokok tune, lê rêya giştî ya parastinê xweşhîjîn û dûr bûn ji cihên cemaetê ye.

Ji Bo Parastina Êêşiya Qelê Di Rojane de Çi Dikare Were Kirin?

• Xuyabûna şûştina destan pêşve bibin, di cihên cemaetê de gelek caran dezinfektan bikar bînin

• Balê bidin xuyabûna tiştên kesane û satihan

• Xwarinê dengdar û herî zêde, û her roj sportê bikin

• Cigare nexwînin, ji dumanê cigare dûr bimînin

• Kontrolên giştî yên tibbî nehilînin

Têkiliya di Navbera Êêşiya Qelê û Tûxê de

Êêşiya qelê û tûx pir caran di heman nexweşiya rêya serê hêviyê de bi hev re têne dîtin. Tahrîşa qelê dikare reflekse tûxê bikişîne. Divê were bifikirin ku tûxê dirêj an giran dikare nîşana sedema din be.

Pirsên Zêde Pirsîn Li Ser Êêşiya Qelê

1. Êêşiya qelê di çend rojan de derdikeve?
Zêdetir êêşiya qelê di nav 5-7 rojên de bi parastina malê û yöntemên piştgirî hêsan dibe. Lê di rewşên ku zêdetir ji hefteyekê derdikeve an jî giran dibe, divê bi doktor re têkilî were kirin.

2. Çima di dema xwarinê de êêşiya qelê tê?
Nexweşî, tahrîş, alerjî, reflû an jî tiştekî biyanî di qelê de dikare sedema êêşê di dema xwarinê de bibe. Ji bo diyarkirina sedem û tedaviyê ya rêzgirtî, divê bi pisporê tibbî re têkilî were kirin.

3. Kîjan xwê ya çay û gelek bitkî bo êşê qelê baş e?
Papatya, çayê sîpî, zencefîl, gîya pêç, ekinezya, rêza hatmî wek bitkî dikarin piştgirî bidin. Pêş ku her cureyê çareseriyê bitkî bikar bînin, pêwîste rayê profesyonekî tenduristî bistînin.

4. Di kîjan rewşan de divê bo êşê qelê bijîşkê bibînin?
Di dema hilanînê, xwarinê de dijwarîya giran, germiya bilind, şilbûnê ser û dew, êşê giran, xwîn di tîkê de, têkçûnê dengê, qelewê neayînî an jî şikêta dirêj (zêdetir ji 1 hefte) hebe, divê serî bijîşkê profesyonel bibînin.

5. Bo zarokan de bo êşê qelê çi pêdivî ye?
Temenê zarokê, rewşa tenduristiyê ya binpê û nişanên zêde pêwîste bijîşkê binerxîne. Bi gelemperî, bihurîn, vexwarina av û agahdariya êşê baş e. Qet bêyî rayê bijîşkê aspirinê nedin.

6. Di êşê qelê de kîjan xwarin û vexwarinên têxistinê?
Xwarinên nerm, germ-anî, yên qelê neşikandin (şorba, mast, pûre, hingiv, çayên bitkî) pêşniyar in. Ji hilbijartina xwarinên tîj û asîdî dûr bimînin.

7. Êşê qelê ya dirêj dikare bi kîjan nexweşiyên ve girêdayî be?
Infeksiyona dirêj, allerjî, nexweşiya reflû, sinûzît, hindik caran tumor an jî nexweşiya dengdanê dikarin sedema êşê qelê ya dirêj bin.

8. Êşê qelê nişaneke COVID-19 e?
Erê, di COVID-19 de êşê qelê ji nişanên gelek caran tê dîtin; lê ev nişane dikare di nexweşiyên din de jî xuya bibe. Di rewşa şüpheli de pêwîste bi profesyonekî tenduristî re têkilî daynin.

9. Heke êşê qelê û tûxalî bi hev re be, çi pêdivî ye?
Bi gelemperî bi nexweşiyên rêya hawarê jor ve girêdayî ye. Lê heke tûxalî dirêj, giran an jî bi xwîn re hebe, bê derengî bijîşkê bibînin.

10. Qûl û aşiyên din dikarin êşê qelê kêm bikin?
Qûl û aşiyên ku li dijî hin infeksiyona viral têne kirin dikarin rizika nexweşiyê û pêkhatina êşê qelê ya girêdayî kêm bikin.

11. Bo êşê qelê bikaranîna dermanê pêwîst e?
Li gorî sedemê dikare dermanên êşê, hindik caran dermanên allerjî an jî bi pêşniyara bijîşkê antibiyotik têne bikaranîn. Di rewşên navîn û hêsan de gelek caran derman pêwîst nabe.

12. Fêdeya pastîl û spreyên bo êşê qelê çi ye?
Pastîl û spreyên qelê dikarin lokalî rêxistinê bidin; lê sedema bingehîn natedawînin. Dikarin bo armanca piştgirî têne bikaranîn, bo bikaranîna rast pêwîste bi bijîşkê re têkilî daynin.

13. Di dema dinyayê de bo êşê qelê çi dikare were kirin?
Vexwarina germ-anî, hingiv, gargara bi avê xwê û nemjêkirina hewayê cîhê jî dikarin di dema dinyayê de rêxistinê bidin. Heke nişanên giran bin, serî bijîşkê bibînin.

14. Têkiliya sigara û êşê qelê çi ye?
Bikaranîna sigara dikare qelê şikand û şerê çêkirinê hêdî bike, hêrsê infeksiyonan zêde bike. Heke bêyî sigara û dumanê wê bimînin, fêdeyê xwe dide.

15. Êşê qelê ya tenê li yek alî çi dikare nîşan bide?
Êşê qelê yên li yek alî dikarin bi iltihabê tonsîl, infeksiyona herêmî, birîn an hindik caran tumor ve girêdayî bin, di vê rewşê de pêwîste bijîşkê binerxîne.

Çavkaniyên

• Rêxistina Tevgerê Tenduristiyê ya Cîhanê (WHO) – "Rûpelê agahdariyê ya 'Sore Throat'"

• Navenda Dewletên Yekbûyî ya Kontrol û Pêşketina Nexweşiyan (CDC) – "Sore Throat: Sedem û Tedawî"

• Akademiya Amerîkan a Guhê, Poz û Qelê (AAO-HNSF) – Rehberên Agahdariyê ya Nexweşan

• Klinîka Mayo – "Sore Throat" Agahdariya Nexweşan

• British Medical Journal (BMJ) – "Tesbît û rêvebirina êşê qelê di xizmetên bingehîn de"

Ev rûpel tenê bo armanca agahdariyê ye; bo pirsgirêka tenduristiyê xwe pêwîste bi bijîşkê xwe re têkilî daynin.

Kanserê Pêşiyê Çi Ye? Nîşaneyên Wî, Sedemên Wî û Rêbazên Têgihiştinê Kêne?

Kanserê pêşiyê, navê tumorên xirab (malign) ye ku bi serbixwe zêdebûna hûcreyan di tîka pêşiyê de têne afirandin. Ev hûcreyan di destpêkê de di herêmê xwe de zêde dibin û komêk dikin. Bi demê, dema ku kanser pêşve dike, dikare bi têra xwe bi tîkên nêzîk û organên dûr ve belav bibe.

Ev nexweşî, di hemû cîhanê de ji nav cûrekanserên herî zêde û yên dikarin encamên giran bidin tê hesibandin. Ji ber ku di destpêkê de gelek caran nîşan nake, gelek caran dema têgihiştinê nexweşî di qada pêşketî de tê dîtin. Ji ber vê yekê, girîng e ku kesên ku di riska bilind de ne her sal kontrolê bikin û beşdarî bernameyên lêgerînê bibin.

Agahiyên Giştî Derbarê Kanserê Pêşiyê

Kanserê pêşiyê, bi bingehîn re nexweşiyek e ku bi zêdebûna hûcreyan di pêşiyê de bi awayekî neasayî tê dîtin. Faktorên riska herî zêde, bikaranîna sigara, dirêjdemî têkiliya bi qelqela hewayê, asbest û gazê radon in.

Bi taybetî ji ber belavbûna van faktorên riska, bi ser sigara re, kanserê pêşiyê di gelek welatan de sedema sereke ya mirinên ji kanserê re yên mêr û jinan e. Heger kanserê pêşiyê di destpêkê de were dîtin dikare were dermankirin, lê gelek caran di qada pêşketî de tê dîtin û hilbijartinên dermankirinê û serkeftinê dikarin têk çûnêkê bêtir bin.

Kanserê Pêşiyê Bi Kîjan Nîşaneyên Zêde Tê Dîtin?

Nîşaneyên kanserê pêşiyê bi gelemperî di qada pêşketî de têne pêşveçûn. Di destpêkê de gelek caran bêdeng e lê bi demê dikare şikêtkên jêrîn derkevin:

• Guhertoya dirêj û bi demê zêde dibin a tûxikê

• Xwîn di balgêmê de

• Demjimêra dirêj a têkçûna dengê

• Meşeqeta xwarinê

• Kêm bûnê hêvî û jêhatina giran

• Westiyayî bê sedem

Ji ber ku ev nîşaneyan dikarin di nexweşiyên din ên pêşiyê de jî xuya bibin, di rewşa şikê bikaranîna xwe pêdivî ye ku bi xebatkarêkê re têkilî were kirin.

Nîşaneyên Kanserê Pêşiyê Bi Goranîya Qadan Çawa Digerin?

Qada 0: Hûcreyên kanserê tenê di herêma herî hundir a pêşiyê de têne sinorkirin, bi gelemperî nîşan nake û bi tesaduf, di kontrolên rojane de têne dîtin.

Qada 1: Tumor hîn tenê di nav pêşiyê de tê sinorkirin, belavbûn tune ye. Tûxikê hêsan, têkçûna hêsan a hêvdanê an jî êşê hêsan di qada sêngê de dikare were dîtin. Di vê demê de bi operasyonekê dikare encamên baş were girtin.

Qada 2: Kanser dikare bi tîkên zêdetir a pêşiyê an jî bi gundiyan a limfê ya nêzîk ve gihêje. Xwîn di balgêmê de, êş di qada sêngê de û westiyayî yên zêde dikarin were dîtin. Bi operasyonekê re, pêdivîya kemoterapî û radyoterapî jî dikare derkeve.

Qada 3: Nexweşî bi tîkên derveyî pêşiyê û gundiyan a limfê ve belav bûye. Tûxikê dirêj, êşa zêde di qada sêngê de, meşeqeta xwarinê, kêm bûnê hêvî û westiyayî ya giran dikarin were dîtin. Dermankirin bi gelemperî tevlihevîtiya çend rêbazên cihê xwe digire.

Qada 4: Kanser ji pêşiyê derketiye û bi organên din (mînak liver, mêş an esman) ve belav bûye. Têkçûna hêvdanê ya pêşketî, westiyayî ya giran, êşên esman û ser, bêhêvî û kêm bûnê hêvî ya pêşketî ne taybet in. Di vê qada de dermankirin li ser kontrola nîşaneyan û zêdekirina awayê jiyanê tê xebitandin.

Sedemên Bingehîn ên Kanserê Pêşiyê Kêne?

Faktora riska herî girîng bikaranîna sigara ye. Lê herçend kesên ku qet sigara ne xwarin jî dikarin kanserê pêşiyê bîn. Bi gelemperî, gelekî mezin a hemû kanserên pêşiyê têkildarî sigara hatine dîtin. Xwarina dumanê sigara ya neçûyî (pasîf) jî sedema girîng a zêdebûna riska ye.

Di nav faktorên din ên riska de têkiliya bi asbest heye. Asbest wekî minerala dijî germî û xelatê di berê de zêde tê bikaranîn. Îro têkiliya bi asbest zêdetir di cîhên karê de, dema rakirina asbestê tê dîtin.

Zêdetir, qelqela hewayê, gazê radon, radyasyonê ionîze, KOAH (nexweşiya pêşiyê ya obstruktîf a dirêjdemî) û tenduristiya malbatî jî dikarin riska pêşketina kanserê pêşiyê zêde bikin.

Kanserê Pêşiyê Cûreyên Cûda Hene?

Kanserên pêşiyê li gorî tîpa hûcreyan ku ji wan têne destnîşan kirin di du koma sereke de têne parvekirin:

Kanserê pêşiyê ya hûcreyên piçûk: Takrîben 10-15% hemû dozeyan têne girtin. Zêdebûna zû û belavbûna zû tê xuyangotin, bi gelemperî têkildarî sigara ye.

Kanserê pêşiyê ya ne hûcreyên piçûk: Giranîya mezin a hemû kanserên pêşiyê (di nêzîkî 85% de) tê digire. Ev kom di sê cûreyên binê de têne parvekirin:

• Adenokarsinom

• Karsinoma hûcreyên skuamoz

• Karsinoma hûcreyên mezîn

Herçend bersiva dermankirinê û pêşveçûna kanserên pêşiyê yên ne hûcreyên piçûk bi gelemperî baştir be, lê qada nexweşî û rewşa tenduristiyê giştî faktorên girîng in.

Faktor û Faktorên Riska yên Kanserê Pêşiyê

• Bikaranîna sigara ya çalak, sedema herî hêzdar a nexweşiyê ye.

• Jî bo kesên ku sigara nakevin, ji ber xwarina dumanê sigara (pasîf) risk zêde dibe.

• Têkiliya dirêjdemî bi gazê radon, bi taybetî di binayan ku baş ne havadar in, girîng e.

• Asbest, di cîhên karê de têkiliya wan riska zêde dike.

• Qelqela hewayê ya giran û têkiliya bi kimyasalên endüstriyel jî di nav faktorên riska de ne.

• Heke di malbatê de dîroka kanserê pêşiyê hebe, riskê kesê xwe dikare zêde bike.

• Hêviyê KOAH û nexweşiyên pêşiyê yên dirêjdemî jî riskê zêde dikin.

Kanserê Pêşiyê Çawa Tê Naskirin?

Di têgihiştinê kanserê pêşiyê de rêbazên nûjen a wêne û testên laboratuar têne bikaranîn. Bi taybetî bo kesên ku di komê riska de ne, her sal bi tomografiya komputerê ya dozê kêm dikare lêgerîna kanserê pêşiyê were pêşniyar kirin.

Heke nîşanên klinîkî hebe, grafîka pêşiyê, tomografiya komputerê, tahlîla balgêmê û heke pêdivî be biyopsî (wergirtina nimûneyê tîkayê) di nav rêbazên standard a têgihiştinê de ne. Li gorî agahiyên wergirtî, qada, belavbûn û tîpa kanserê tê diyarkirin. Piştî vê qada, rêbaza herî baş a dermankirinê bo nexweş tê plan kirin.

Kanserê Pêşiyê Di Çend Demê De Tê Pêşveçûn?

Di kanserê pêşiyê de, ji destpêka zêdebûna neasayî ya hûcreyan heta ku nexweşî diyar dibe, bi gelemperî dikare 5–10 sal bibe. Ji ber vê demjimêra dirêj a pêşveçûnê, gelek kes di qada pêşketî de têgihiştinê digirin. Kontrolên rojane û lêgerîna zû ji ber vê yekê girîng in.

Hilbijartinên Dermankirinê di Kanserê Pêşiyê de Kêne?

Rêbaza dermankirinê li gorî tîpa kanserê, qada wî û rewşa tenduristiyê giştî ya nexweş tê diyarkirin. Di qada destpêkê de bi operasyonekê dikare tumor were rakirin. Di qada pêşketî de kemoterapî, radyoterapî, îmûnûterapî an jî tevlihevîtiya wan dikare were hilbijartin. Kîjan dermankirin were bikaranîn, ji hêla tîma multidisipliner ve bi taybetî bo kesê nexweş tê plan kirin.

Operasyon, bi taybetî di qada destpêkê de û di dozeyan ku belavbûna sinorkirî hene, hilbijartina karêger e. Li gorî mezinahî û cihê tumorê dikare parça an hemû pêşiyê were rakirin. Dermankirinên ku di qada pêşketî de têne bikaranîn, bi gelemperî armanca wan astengkirina pêşveçûna nexweşiyê û kêmkirina nîşaneyan e.

Girîngiya Lêgerînê ya Rojane û Têgihiştina Zû

Heke kanserê pêşiyê berî ku nîşan derkevin bi lêgerîn were dîtin, serkeftina dermankirinê û rêjeya mayînê dikare bi awayekî girîng zêde bibe. Bi taybetî bo kesên ku sigara dikin û li ser 50 sal in, lêgerîna salane dikare di dîtina zû ya nexweşiyê de alîkar bibe. Heke hêsan dikin ku hûn di komê riska de ne, pêdivî ye ku bi xebatkarêkê re têkilî bikin û beşdarî bernameya lêgerînê bibin.

Pirsên Zêde Pirsîn (PZP)

Nîşaneyên destpêkê yên kanserê pêşiyê kêne?

Bi gelemperî tûxikê ya dirêj, xwîn di balgêmê de, têkçûna dengê û têkçûna hêvdanê di nav nîşanên hîşdarî yên destpêkê de ne. Heke ev şikêtkên we hene, bi doktorêkê re têkilî bikin.

Kanserê pêşiyê tenê li kesên ku sigara dikin tê dîtin?

Na. Herçend sigara faktora riska sereke ye, lê di kesên ku qet sigara ne xwarin jî dikare nexweşî pêş bibe. Xwarina dumanê sigara ya neçûyî, faktorên genetik û cîhê jî rol dikin.

Kanserê

Di hin malbatên de, ji ber xelatîtiya genetik dikare risk zêde bibe. Lê gelek kesên ku bi sigara û exposekirina cîhê xwe re têkildar in.

Dema zû dikare kansera cigêrê were dermankirin?

Erê, di destpêka derdê de bi dermana rast dikare temamî baş bibe. Ji ber vê yekê, tesbîtê zû jiyana xilas dike.

Çawa astengiya kanserê tê diyarkirin?

Astengkirin bi rêya testên wisa û heke pêwîst be bi biopsî, di binê rêya belavbûna kanserê û organên ku tê girtin de tê kirin.

Bi kîjan nexweşiyên din dikare tê tevlîbûn?

Bronşîtê kronîk, zatûre an jî infeksiyona cigêrê dikarin nîşanên hevpar nîşan bidin. Ji bo tesbîtê rast, pêwîste ewlekarîya hûr were kirin.

Dermana kansera cigêrê qelew e?

Vebijêrkên derbasbûnê, li gorî astengiya nexweşiyê û rewşa tenduristiya nexweşê diguherin. Ji bo her nexweşê pêwîste planeke dermankirinê ya taybet were çêkirin.

Ji bo parastina kansera cigêrê çi dikare were kirin?

Ji sigara û hilberên tûtûnê dûr bimînin, ji dumanê pasîf xwe biparêzin, di karên ku risk heye de tedbîrên parastinê bigirin, kontrolên tenduristiyê bi rêz bikin.

Kansera cigêrê di kîjan temenê de tê dîtin?

Gelek caran di nav mezinbûyên li ser 50 salan de tê dîtin, lê dikare di her temenê de jî xuya bibe. Bi taybetî li kesên ku sigara dixwînin risk zêdetir e.

Dikare jiyana wan ku bi kansera cigêrê dijîn were baştir kirin?

Erê, di rojên me de bi rêya vebijêrkên derbasdar û alîkarîya piştgiriya tenduristiyê dikare jiyana wan baştir bibe.

Tarama ji bo kîjan kesan di kansera cigêrê de tê pêşniyar kirin?

Bi taybetî ji bo kesên ku demek dirêj sigara xwarin, li ser 50 salan û faktorên riskê din hene, tarama ya fermî tê pêşniyar kirin.

Di dema dermankirinê de malbata nexweş çawa dikare piştgirî bide?

Alîkarîya fizîkî û psikolojîk di dema dermankirinê û paşê jî dikare jiyana nexweşê bi awayekî pozîtîf biguhezîne.

Operasyona kansera cigêrê risk heye?

Wek her operasyonek, hin risk hene. Bi pêşxistina ewlekarî û amadebûna rast, dikare riskan kêm bibe.

Çi ye bikaranîna "darmanên zîrek" di dermankirinê de?

Di hin cureyên kansera cigêrê de, dikare dermanên hedefgirtî yên taybet bi tumorê ("zîrek") were bikaranîn. Bijîşkê we dikare li gorî analizê genetik a tumorê vê vebijêrê binerxîne.

Ger kansera cigêrê ne were dermankirin, çi dibê?

Ger ne were dermankirin, kanser dikare bi lez belav bibe û fonksiyona organên girîng biguhezîne. Tesbît û dermankirina zû pêwîst e.

Çavkanî

• Rêxistina Tevgera Tenduristiyê ya Cîhanê (WHO): Lung Cancer

• Civata Kansera Amerîkayê (American Cancer Society): Lung Cancer

• Navenda Kontrol û Pêşketina Nexweşiyên Dewletên Yekbûyî (CDC): Lung Cancer

• Civata Onkologiya Tibbî ya Ewropayê (ESMO): Lung Cancer Guidelines

• Neteweyên Yekbûyî ya Torê Pêvajoya Kanserê (NCCN): Clinical Practice Guidelines in Oncology – Non-Small Cell Lung Cancer

• Kovara Civata Tibbê ya Amerîkayê (JAMA): Lung Cancer Screening and Early Detection

Nîşaneyên Qelbekeş, Sedemên wê çi ne? Yana Nûjenên Tedawiyê çi ne?

Qelbekeş rewşek e ku di encama kêmtirbûna oksîjen û xwarinê ya girîng a masîya dilê de derdikeve û pêdivîya alîkariyê ya derbasdar heye. Bi navê tibbî ya infarktûsa miyokard, bi gelemperî di encama têkçûna dîmenî ya damarên koronêr ên xwarinê ya dilê de derdikeve. Ev têkçûn dikare bi şikandina plakan ku ji yağ, kolesterol û tiştên din ên li ser dîwarên damarê kom bûn an jî bi pêkhatina xwînê ya li vir pêk tê da ku damarê bi temamî an jî beşekê bigire. Bi tesbît û tedawiya zû dikare ziyanê ku dilê tê dayîn bi kêmtirîn astê bibe.

Terîfa Qelbekeş û Sedemên Bingehîn

Qelbekeş; rewşek e ku di encama nekesandina pêdiviya oksîjenê ya masîya dilê de, têkçûna tîka dilê tê dema xwe dike. Ev rewş bi gelemperî encama têkçûn an jî têqezbûna dîmenî ya arterên koronêr e. Plakan ku di dîwarên damarê de kom dibin, bi demê dikarin damarê têqez bikin û heke şikêbin, li ser wan dikare xwînê pêk tê û axaftina xwînê bo masîya dilê bi demekê tê rawestandin. Heke ev têkçûn zû vekirî nebe, masîya dilê dikare bi awayekî veger nabe ziyan bibîne û hêza pompandina dilê dikare kêm bibe, ya’ni nexweşiya dilê pêk bibe. Qelbekeş di hemû cîhanê de di nav sedemên serê dema mirinê de dom dike. Di gelek welatan de qelbekeş zêdetir ji mirinên ku bi qezaya trafîkê ve girêdayîn, sedemê mirinê dibe.

Nîşaneyên Herî Zêde yên Qelbekeşê Çi ne?

Nîşaneyên qelbekeşê dikarin ji kesêkê bo kesêkê cuda bin û bi nîşanên ne zelal jî xuyang bibin. Herî gelek nîşanên ku tê dîtin ev in:

• Êş an narahatiya gerdûnê: Hîsê pres, têqezbûn, şewitandin an giraniya navbera gerdûnê; hin caran dikare bo çep destê, boyunê, çene, pişt an anîşkê belav bibe.

• Tevda nefesê: Dikare bi êşê gerdûnê re an jî bi tenê pêk bibe.

• Têrketin: Bi taybetî têrketina sar û zêde taybet e.

• Nexweşî û westiyayî: Dikare di rojên berê ya krîzê de zêde bibe, bi taybetî di jinan de zêde tê dîtin.

• Sarxurtiya ser an hîsê sersemî

• Qelaxwîn, vexwarin an neheqî

• Çarpandina dilê ku bi çalakî ve girêdayî nîne û ne diçe

• Zêdebûna an neqedandina têkçûna dilê

• Êşa pişt, çîng an ser anîşkê, bi taybetî di jinan de zêde tê dîtin.

• Öksûr an dijwarîya hilanînê bê sedem

• Şilbûn di ling, pê an bilekan de (bi taybetî di qada pêşketî de) Ev nîşan dikarin hin caran hêdî, hin caran jî pir giran bin. Bi taybetî heke êşa gerdûnê û tevda nefesê di çend deqeyan de neçin an dubare bibin, divê bê demê alîkariyê tibbî were girtin.

Nîşaneyên Qelbekeşê di Komên Cudayî de

Di jinan û ciwanan de qelbekeş hin caran bê êşa klasik a gerdûnê jî pêk tê. Bi taybetî di jinan de nexweşî, êşa piştê, qelaxwîn, şewqê xewan û têkiliyên neklasîk dikarin pêş de bin. Di kal û nexweşên diyabetê de jî hîsê êşê dikare zêde hêdî bibe, li cihê wê dikare hêrsê zû an tevda nefesê wekî nîşana pêşîn xuyang bibe.

Êş an narahatiya gerdûnê ku di şev an dema xewan de tê hîs kirin, çarpandin, têrketina sar û hişyarbûna zû dikarin nîşanên qelbekeşê ku bi xew ve girêdayîn in bibin.

Faktore Riskê yên Bingehîn yên Qelbekeşê Çi ne?

Di pêkhatina qelbekeşê de gelek faktore riskê rol dikin û bi gelemperî ev faktor bi hev re têne dîtin. Herî gelek faktore riskê:

• Xwarina sigara û hilberên tûtûnê

• Kolesterola bilind (bi taybetî zêdebûna kolesterola LDL)

• Tansiyona bilind (hipertansiyon)

• Diyabet (nexweşiya şekerê)

• Qelawazî û neçalakîya fizîkî

• Xwarina nexweş (diyetek ku bi yağê tije û trans yağê zêde, bi lifê kêm e)

• Dîrokê nexweşiya dilê di malbatê de di temenê zû de

• Stres û presê rûhî ya domdar

• Pêşketina temenê (risk bi temenê zêde dibe)

• Cinsiyeta mêr (lê piştî menopozê di jinan de jî risk zêde dibe) Hin encamên laboratoarî (wekî C-proteîna reaktîf, homosisteîn) jî dikarin riskê zêde nîşan bidin. Di tibbê nûjen de, di kesên ku pirsgirêka qelawazî heye, hin rêbazên cerrahî û girêdanê bi guherîna şêwaza jiyanê re dikarin riskê kêm bikin.

Qelbekeşê Çawa Tê Tesbît Kirin?

Herî girîng gav di tesbîtê de, temaşekirina şikayet û klinîka nexweşê ye. Piştî vê, ev testên bingehîn têne bikaranîn:

• Elektrokardiyografî (EKG): Di dema krîzê de guherandina çalakiyê elektrikî ya dilê nîşan dide.

• Testên xwînê: Bi taybetî zêdebûna enzim û proteînên ku ji masîya dilê têne berdan (wekî troponîn) tesbîtê piştgirî dide.

• Ekokardiyografî: Hêza têkçûna masîya dilê û şikestiyên tevgerê diqedîne.

• Di rewşên pêwîst de grafîya ciyê hilanînê, tomografiya komputerî an jî manyetîk rezonans dikarin wekî testê zêde were bikaranîn.

• Anjiyografiya koronêr: Ji bo tesbîta rast a têkçûn û têqezbûna damarê û di heman demê de ji bo tedawiyê tê kirin. Di dema girêdanê de, heke pêwîst be, bi balon anjiyoplasti an stent dikare damarê were vekirin.

Çi Divê di Destpêka Qelbekeşê de Were Kirin?

Ji bo kesekê ku nîşaneyên qelbekeşê tê hîs kirin, dem pir girîng e. Di vê rewşê de ev gavên bingehîn divê were şopandin:

• Di demê de alîkariyên tibbî yên acil divê were bang kirin (xizmeta acil an ambûlans)

• Kes divê di pozîsyonekî aram de rabe, tevgera xwe bi kêmtirîn astê bigire

• Heke tenê be, divê derî vekirî bimîne an jî ji cîranan alîkariyê bixwaze

• Heke berê bi doktorê ve hatibe pêşniyar kirin, dikare dermanên parastinê wekî nitrogliserîn bikar bîne

• Heta tîmê tibbî tê, divê alîkariyê profesyonel were bisekinin, efor û panîkê bêpêwist were asteng kirin. Di dema krîzê de müdaxaleya zû û bi rêya rast, ziyanê masîya dilê dikare bi kêmtirîn astê bibe û şansa jiyanê zêde bike.

Yana Nûjenên Tedawiya Qelbekeşê

Di tibbê nûjen de tedawiya qelbekeşê li gorî celebê krîzê, astê giranbûnê û faktorên riskê yên heyî tê plan kirin. Tedawî bi gelemperî ev gavên tê de girtin dike:

• Di demê de dermanên vekirina damarê û dermanên avêtina xwînê dest pê dike

• Di destpêka demê de girêdana koronêr (anjiyoplasti, stent) pir caran bijareya pêşîn e

• Heke pêwîst be, bi operasyona by-pass dikare damarên têkçûne bi damarên sax were guherandin

• Piştî ku riskê jiyanê tê rakirin, guherîna şêwaza jiyanê, bikaranîna dermanê bi rêz û rêveberiya faktorên riskê tê pêkanîn

• Jêbirina sigara, xwarina sax û balansiye, çalakiyên fizîkî yên rêz, rêveberiya stresê û heke hene, kontrola diyabet û hipertansiyon, tedbîrên bingehîn in. Di prosesê tedawiyê de, girîng e ku nexweşan pêşniyarên uzmanên kardiyolojî û cerrahiyê ya damarên dilê bi nêzîkî şop bikin û bi rêz kontrolên xwe bidin.

Çi Dikare Ji Qelbekeşê Parastinê?

Riskê qelbekeşê dikare di gelek rewşan de bi guherîna şêwaza jiyanê bi awayekî girîng were kêm kirin:

• Bi temamî ji sigara û hilberên tûtûnê dûr bimînin

• Rêzê xwarinê ya bi kolesterola kêm, bi sebz û lifê zêde, bi yağê tije û xwarinên xebitî yên kêm têne xwarin

• Çalakiyên fizîkî yên rêz pêkanîn; her hefte kêmî kêm 150 deqîqe çalakîya fizîkî ya navîn tê pêşniyar kirin

• Tansiyona bilind û şikera xwînê di kontrolê de bigirin; heke pêwîst be, tedawiya dermanê bi domdarî pêkanîn

• Heke zêde giran an qelawaz in, ji bo gihîştina giraniya sax alîkariyê profesyonel bistînin

• Rêveberiya stresê fêr bibin û ji sistemên piştgiriya psikolojîk fêde bistînin. Di hemû cîhanê de balê li ser ev tedbîrên dikare ji mirinên girêdayî nexweşiya dilê kêm bike.

Pirsên Pir Zêde Yên Pirsîn

Qelbekeş di kîjan temenan de zêde tê dîtin?

Riskê qelbekeşê bi pêşketina temenê zêde dibe. Lê faktorên genetik, diyabet, s

Ma bê êşê stêran dibe ku mişextina dilê were?

Erê. Taybetî di jinan de, nexweşên şekerê û kal de mişextina dilê dikare bê êşê stêran jî pêş bibe. Divê hêsanbûn, tûndîya hûrê, germîyan an jî êşê pişt ve di nîşanên atypîk de were baldan.

Ma mişextina dilê di şevan de an dema xewê jî dikare were?

Erê, mişextina dilê dikare di xewê an ber sibehê jî bibe. Yên ku bi êşê stêran, dilzêdan an sersemî ji xewê radibin, divê bê dereng ji bo nirxandina tibbî hewl bidin.

Ma nîşanên mişextina dilê di jinan de ji mêrên cuda ne?

Di jinan de, di cihê êşê stêran ya klasik de, hêsanbûn, êşê pişt û zêv, tûndîya hûrê, germîyan û şikêtkirinên cuda dikarin xuya bibin.

Kîjan rewşên dikarin bi mişextina dilê têkilî were girtin?

Nexweşiya zêvê, panîk atak, êşên pergala ezmûn-iskeletê, reflû û zatûre wekî hin nexweşiyan dikarin nîşanên wisa bidin. Dema şik hesib dike, divê nirxandina tibbî bê guman were kirin.

Ma dema mişextina dilê divê aspirin were xwarin?

Heke bijîşkê we pêşniyar kiriye û alergiyê tune ne, heta alîkariyê emergensî tê, xwarina aspirinê dikare di hin rewşan de fêde bidê. Lê di her rewşê de pêşî divê alîkariyê tibbî were dayîn.

Ma piştî mişextina dilê temamî başbûnê gellek e?

Beşek girîng ji nexweşên ku derbasî müdaxaleya zû bûn, bi tedbîr û guherandina awayê jiyanê dikarin jiyana sax bidest bînin. Lê di hin rewşan de dikare winda bûna fonksiyona dilê domdar bibe.

Sebebên mişextina dilê di ciwanan de kîjan in?

Di ciwanan de sigara, kolesterola bilind, qelewî, bêhereketî, hin anomaliyên damarên zayendî dikarin mişextina dilê bixin.

Ji bo parastina xwe ji mişextina dilê di xwarinê de çi tiştan divê were baldan?

Sebze, fêkî, tahîlên tevahî, masî û yağên sax divê were hilbijartin; xwarina yağên tije û trans, xwê û şekir divê were sinor kirin.

Piştî mişextina dilê dema destpêkirina ezmûnê kenge ye?

Bernameya ezmûnê piştî mişextina dilê divê bi kontrola bijîşkê û bi nirxandina xetereyê ya kesane dest pê bike.

Yekê ku mişextina dilê derbas dike çend roj di nexweşxanê de dimîne?

Ev dem li gorî têkçûna krîzê û tedbîrên hatine bikaranîn diguherî. Pir caran di navbera çend rojan û hefteyekê de li nexweşxanê dimîne.

Heke di malbatê de nexweşiya dilê hebe, çi divê bikim?

Dîroka malbatê faktorê xetereyê girîng e. Neqilandinê sigara, xwarina sax, ezmûnê domdar û heke pêwîst be kontrolên dilê domdar divê were kirin.

Ma stres dikare mişextina dilê bixe?

Stresa dirêjdem, bi rêya ne-rast mişextina dilê dikare xetereyê zêde bike. Ji stresê qasî ku dikare dûr bimînin an rêbazên serkeftinê bikaranîn fêdeyê dide.

Çavkanî

• Rêxistina Tevgera Tenduristiyê ya Cîhanê (World Health Organization, WHO): Cardiovascular diseases (CVDs) Fact Sheet.

• Komeleya Dilê Amerîkayê (American Heart Association, AHA): Heart Attack Symptoms, Risk, and Recovery.

• Komeleya Kardiyolojiyê ya Ewropayê (European Society of Cardiology, ESC): Guidelines for the management of acute myocardial infarction.

• Navenda Amerîkayê ya Kontrol û Berxwedana Nexweşiyê (CDC): Heart Disease Facts.

• New England Journal of Medicine, The Lancet, Circulation (Kovara tibbî ya bi pêşniyara xebatvanan).