Tukuy Runapaq, Tukuy Pachan Yachay

Qarqay Qhuch'unpa Imaymana Ñawpaqnin Kunan? Qhuch'unpa Qhuch'uyta Qullana Yachachiykuna hinallataq Yachaqpa Yanapaynin Hayk'aq Kanan?

Qarqay qhuch'u, chiri unquywan influenza hina aswanmi ñawpaqnin hanay qhuch'unpa unquykunapi rikurqanmi. Waknin, millaytaq mikuy, rimay utaq samayta asiyta atiyta chaylla ch'iqninmi. Aswanmi, qarqay qhuch'u wasipi ruraykuna chaylla qhuch'uyta qullana yachachiykuna rayku kontrolaykuchkan. Ichapas, sapa punchawmi qhuch'u kachkan, millay utaq kutiykutiyta qarqay qhuch'u, ukupi unquy kachkan utaq hampiyta munanmi.

Qarqay Qhuch'u Imataq, Imayna Kunan?

Qarqay qhuch'u; mikuykuchkan chaylla ch'iqnin, qhuch'u nanay, qhuch'u qhuch'uy utaq qhuch'u ch'aki hina kachkan, qhuch'upi mana allin kawsayta rikuchkan. Poliklinikpi hamuqkunapi aswanmi rikuchkan. Aswanmi unquykuna (aswanmi viral), lamar qochapi ima, alergia, hinallataq qhuch'unpa ch'akiwanmi tinkuykuchkan.

Qarqay qhuch'u imaymana suyu qhuch'unpa ch'iqnin rikuchkan:

• Siminpa qhipa suyu: Faringitis

• Qhuch'unpa ch'akiwan q'omerwan: Tonsilitis (qhuch'unpa ch'aki unquy)

• Qhawarinaqpi nanay: Laringitis

Qarqay Qhuch'unpa Aswanmi Imaymana Ñawpaqnin?

Qarqay qhuch'u aswanmi imaymana rayku kachkan. Kaykunataq aswanmi:

Viral Unquykuna: Chiri unquy, influenza, COVID-19, mononukleosis, sarampión, viruela, paperas hina viruskunam aswanmi ñawpaqnin.

Bakterial Unquykuna: Streptococcus bakteria (aswanmi wawapaq) hinallataq; waknin gonorrea, clamidia hina sexualmanta pasaykuq bakteriam qhuch'unpi unquyta ruraykuchkan.

Alergiakuna: Pollen, p'uyukuna, uywa millk'a, moho hina chaykuna inmunidadpa kutichiywanmi, chaymanta postnasal lluqsiyniyuq qhuch'unpa ch'akiwanmi.

Lamar Qochapi Imakuna: Ch'aki wayra, wayra q'ochasqa, iqtiq asna, kimikalkuna qhuch'unpa ch'akiwanmi.

Reflujo (Gastroesofageal Reflujo Unquy): Qulli asidom wichqaykuchkan, qhuch'unpi qhuch'u qhuch'uywanmi.

Qhuch'unpa Ñak'ariywan Hinallataq Aswan Rimay: Qhuch'unpi aswan rimay, aswan rimayta ruray, qhuch'unman ch'iqninmi.

Qarqay Qhuch'unpa Rikuykuna Imataq, Pitaq Aswanmi Rikuchkan?

Qarqay qhuch'u aswanmi:

• Mikuykuchkan chaylla ch'iqnin,

• Qhuch'unpi ch'aki, qhuch'u, qhuch'u qhuch'uy,

• Q'omerwan ch'aki,

• Waknin rimay ch'ullunkuy,

• Hinallataq k'anchay, qhuch'u utaq ch'aki hina unquykunawanmi.

Lliw runakunapi rikuchkan, ichapas wawapaq, inmunidad mana allin runa, iqtiq asna rikhuykuna utaq mana allin wayra kawsaykunapi aswanmi rikuchkan.

Wasipi Qarqay Qhuch'unpa Qhuch'uyta Qullana Yachachiykuna Imataq?

Aswanmi qarqay qhuch'u, kaykunam qhuch'uyta allinchanapaq yanapankuchkan:

• Aswan yaku hinallataq q'anchay yaku upyay

• Q'anchay yakuwan kachiwan gargara ruray (huk k'uchu q'anchay yakuman chawpi kachi yapaykuchkan)

• Q'anchay mallki mate upyay (chaymanta manzanilla, salvia, kion, equinacea, malva hina)

• Misk'iwan limunwan mixtura ruray (misk'i chaylla utaq mallki mateman yapaykuchkan)

• Qhuch'u ch'akiwan ruraykuna/wasipa ch'akiwan yapay

• Rimayta qhuch'uta aswanmi samaykuy, aswan rimayta mana ruray

• Ch'aki kawsaykunamanta karuykuy (iqtiq asnamanta karuykuy)

Imayna mallki yanapaykuna (clavo de olor, kion, equinacea hina) qarqay qhuch'uyta allinchanapaqmi; ichapas sapa punchaw unquy runa, ususiqkuna utaq hampiyta upyaykuna, yachaqmanmi rimakuyta munan.

Mikuykuna Imataq Akllaykuy?

Qarqay qhuch'uyta allinchanapaq;

• Q'anchay lawa, yawur, puri, mazamorra hina suyu hinallataq aswan mikuykuna akllaykuy

• Uchu, asidokuna, aswan q'anchay utaq aswan chiri mikuykuna karuykuy

• Manzana vinagre, misk'i (sapa siki utaq q'anchay yakuman yapaykuchkan) yanapaykuna ruraykuchkan

Ajo, natural antibakterial kayninwanmi waknin allin kachkan, ichapas mana allin qunqayuq runa yuyaykuyta munan.

Qarqay Qhuch'unpa Qullananpaq Imayna Ruraykuna Kachkan?

Ukupi unquy rayku qullananmi:

• Viral unquywan qarqay qhuch'u sapa punchawmi allinman; antibiotico mana yanapankuchkan

• Bakterial unquykunapi (strep qhuch'u hina), yachaqpa receta antibiotico munanmi, hinallataq 7-10 punchawmi

• Qhuch'u hinallataq k'anchayta allinchanapaq acetaminofen utaq ibuprofeno qhuch'u qhuch'uyta yanapankuchkan

• Alergia rayku qarqay qhuch'u antihistaminico yanapankuchkan

• Reflujo rayku qarqay qhuch'u qulli asidota qichuykuna hinallataq mikuyta ruwakuy munan

Qarqay Qhuch'unpa Hinallataq Rikuykuna Hinallataq Yuyaykuykuna

Sapa punchawmi utaq millay qarqay qhuch'u; aswan k'anchay, mikuyta/asma mana atiy, kunka utaq uya q'omerwan, t'uqruq t'aqlla, aswan sinchi rinri nanay, simipi/kunka ch'uyay, t'aqlla nanay utaq mana allin q'anchay lluqsiyniyuq hina kachkan, chaymanta yachaqmanmi kutiyta munan.

Qarqay Qhuch'unpa Riqsichiy Imayna Ruray?

Yachaq runa qhuch'uykita uyariy, hampiy yachaykita qhawariy hinallataq hapt'ay. Munasqa, antígeno testkuna utaq qhuch'u kultura ruraykuchkan unquy ima kachkan rikuyta munan.

Wawapaq Qarqay Qhuch'u: Imataq Yuyaykuy?

Wawapaqmi qarqay qhuch'u aswanmi unquykunamanta kachkan, aswanmi samay, aswan yaku hinallataq allin qhuch'uywan allinman. Ichapas wawapaq aspirin upyay millay kachkan (Reye sindrome riskuwan), sapa punchawmi wawa yachaqpa rimaynin munan.

Qarqay Qhuch'unpa Sapa Punchaw Kachkan Imataq?

Huk semanawan aswanmi utaq kutiykutiyta qarqay qhuch'u; sapa punchaw unquykuna, alergia, reflujo, tumor utaq huk sinchi rayku kachkan. Kaymanta yachaq hampiy runamanmi kutiyta munan.

Qarqay Qhuch'u Hinallataq Vacunakuna

Influenza hinallataq imayna viral unquykunapaq vacuna ruraykuna, chay unquykunata mana kananpaq hinallataq qarqay qhuch'unpa riskota qichuykuna yanapankuchkan. Streptococcus unquyta mana kananpaq comunidadpi vacuna mana kachkan, ichapas allin kawsay kayninmi allin hampiy hinallataq runakuna mast'ariykuyta mana ruray.

Qarqay Qhuch'uyta Mana Kananpaq Imayna Ruraykuna?

• Maki maqch'ay yachayta ruray, mast'ariykuypi aswanmi desinfectante apay

• Personal ima hinallataq p'unchaypa llank'aykuna maqch'ay

• Immunidadta sinchi ruraykuna allin mikuy hinallataq ruwasqa mast'ariykuy

• Iqtiq asna mana upyay, iqtiq asnamanta karuykuy

• General hampiy qhawariykuna mana qunqaykuy

Qarqay Qhuch'u Hinallataq Qhuch'u Qhuch'uypa Tinkuy

Qarqay qhuch'u hinallataq qhuch'u qhuch'uy aswanmi huk ñawpaqnin hanay qhuch'unpa unquykunapi tinkuykuchkan. Qhuch'unpa ch'aki qhuch'u qhuch'uyta ruraykuchkan. Sapa punchawmi utaq millay qhuch'u qhuch'uy ukupi huk unquy kachkan yuyaykuyta mana qunqaykuy.

Qarqay Qhuch'unpa Imayna Tapuykuna Rikhuy

1. Qarqay qhuch'u hayka punchawpi pasan?
Aswanmi qarqay qhuch'u 5-7 punchawpi wasipi qhuch'uy hinallataq yanapaykuna rayku allinman. Ichapas huk semanawan aswanmi utaq millaytaq yachaqman kutiyta munan.

2. Mikuykuchkan chaylla qarqay qhuch'u imayna kachkan?
Unquy, ch'aki, alergia, reflujo utaq qhuch'unpi huk ima hina kachkanmi mikuykuchkan chaylla qhuch'u nanayta ruraykuchkan. Imataq kaynin rikuyta hinallataq allin qullananpaq yachaqman rimakuyta munan.

3. Ima hina hamp'uykuykunata utaq chaykuna allinmi boq'asqa kunanpaq?
Manzanilla, salvia, kion, ortiga, equinácea, raíz de malvavisco hina plantas yanapaykuchkan. Imaymana plantas hina hamp'uykuykunata ruwaspa, ñawpaqtaq salud yachachiqwan rimanakuymi allin kaykan.

4. Imayna kaykunapi boq'asqa kunanpaq hampiqman riqch'anapaq?
Sasachakuyta asiriy, millp'uyta asiriy, temperatura altuta, kunka-uyu ñanqha, sinchi nanay, t'usuqpi yawar, qichwasapa, mana rikhuykuchkan hina rashkunata utaq sapa kuti (1 semanata chaylla) chaykunapi, huk yachaq hampiqman riqch'anapaqmi.

5. Wawa boq'asqa kunanpaq imata ruwanapaq?
Wawa edadnin, qatiq salud kaynin, hinallataq huk sintomakunata hampiq yachachiqwan qhawarikuymi allin. Sapa kuti q'ipiy, yaku upyay, allin nanay qichariqmi allin. Mana hampiqwan rimanakuytaq aspirin qusunaykichu.

6. Boq'asqa kunanpi imayna mikhuy-upyaykunata mikhunapaq?
Suavemi, kallpa-ch'iri, kunkata mana chinkachiykuchkan mikhuykunata (sopa, yogur, puré, miel, plantas hina chaykuna) akllanapaqmi. Ajíyuq, asidoyuq mikhuykunataqa mana mikhunapaqmi.

7. Sapa kuti boq'asqa kunan imayna unquykunawan qhawaykuchkan?
Kruniku infeksión, alergia, refluksu unquy, sinusitis, mana chaykuna tumor utaq qichwasapa unquy sapa kuti boq'asqa kunanpaqmi chaykuchkan.

8. Boq'asqa kunan COVID-19pa sintomam kanchu?
Arí, COVID-19pi boq'asqa kunan sintoma comúnmi; ichaqa kay sintoma huk unquykunapim rikhuykuchkan. Mana yachanaykipi salud yachachiqwan rimanakuymi allin.

9. Boq'asqa kunan hinallataq qichiykuywan chaykuchkanqa imata yuyarinapaq?
Aswanmi hanay respiratorio infeksionwan qhawaykuchkan. Ichapas sapa kuti, sinchi utaq yawarwan qichiykuy kachkanqa, utqay hampiqman riqch'anapaqmi.

10. Gripi hina huk vacuna boq'asqa kunanta qicharikuchkanchu?
Gripi hina virus infeksionkunapaq vacuna unquy riskunta hinallataq chaywan boq'asqa kunanpaqmi qicharikuchkan.

11. Boq'asqa kunanpaq hampiykuna mikhunapaqmi?
Imayna kayninmanta, nanay qichariq, ichapas alergia hampiykuna utaq hampiq yachachiqpa willakuywan antibióticos mikhunapaq. Chaymanta, mana sinchi kayninpi hampiykuna mana mikhunapaqmi.

12. Boq'asqa kunanpi pastilla hina spraykunapaq imayna yanapaynin?
Boq'asqa pastilla hina spraykunam lokalmi alivio apachiykuchkan; ichaqa mana chaymi qatiq unquyta hampiykuchkan. Yanapaykuypaqmi ruwanakuchkan, allin ruwaspa hampiqwan rimanakuy.

13. Warmikuna usuchkan kayninpi boq'asqa kunanpaq imata ruwanapaq?
Ch'iri upyay, miel, sal yaku gargara hina, ambiente yaku ch'usaykachay hina yanapaykuna warmikuna usuchkan kayninpi alivio apachiykuchkan. Sintomakuna sinchi kachkanqa, hampiqwan rimanakuy.

14. Pukuna hinallataq boq'asqa kunanpaq ima kasqanta?
Pukuna kunkata chinkachiykuchkan, qatiq kayninata qasiq, infeksionkunapaq ch'usaykuchkan. Aswanmi pukuna hinallataq q'aspiykunaqa karunchaykuy allinmi.

15. Huk ladu boq'asqa kunan imata rikuchiykuchkan?
Huk ladu boq'asqa kunan, tonsilitis, lokal infeksión, nanay utaq mana chaykuna tumor hina kasqawan qhawaykuchkan, kaykunapi hampiq yachachiqpa qhawarikuymi allin.

Qillqakuna

• World Health Organization (WHO) – "Sore Throat" willay qillqa

• U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC) – "Sore Throat: Causes & Treatment"

• American Academy of Otolaryngology–Head and Neck Surgery Foundation (AAO-HNSF) – Qhawaykuy willay qillqakuna

• Mayo Clinic – "Sore Throat" Qhawaykuy willay

• British Medical Journal (BMJ) – "Diagnosis and management of sore throat in primary care"

Kay p'anqaqa willaykuyllam; personal salud unquykiqa hampiqman rimanakuy.

Akciğer Kanseri Nedir? Belirtileri, Nedenleri ,Tanı Yöntemleri Nelerdir?

Akciğer kanseri, akciğer dokusundaki hücrelerin kontrolsüz şekilde çoğalması sonucu gelişen malign tümörlere verilen isimdir. Bu hücreler öncelikle bulundukları bölgede çoğalarak kitle oluşturur. Zamanla, kanser ilerledikçe çevredeki dokulara ve uzak organlara yayılabilir.

Bu hastalık, dünya genelinde en sık görülen ve ciddi sonuçlara yol açabilen kanser türlerinden biridir. Erken evrede genellikle belirti vermediği için çoğu zaman tanı konduğunda hastalık ileri safhada olur. Bu nedenle, riski yüksek olan bireylerin düzenli kontrole gitmeleri ve tarama programlarına katılmaları önemlidir.

Akciğer Kanseri Hakkında Genel Bilgiler

Akciğer kanseri, temel olarak akciğerdeki hücrelerin anormal bir biçimde çoğalmasıyla ortaya çıkan bir hastalıktır. En yaygın risk faktörleri sigara kullanımı, uzun süreli hava kirliliği, asbest ve radon gazı gibi zararlı maddelere maruz kalmaktır.

Başta sigara olmak üzere bu risk etkenlerinin yaygınlığı nedeniyle akciğer kanseri, pek çok ülkede erkeklerde ve kadınlarda kanser kaynaklı ölümlerin en önemli nedenlerinden biridir. Erken evrede saptanan akciğer kanseri tedavi edilebilse de, çoğunlukla ileri safhada teşhis edildiği için tedavi seçenekleri ve başarısı daha sınırlı olabilir.

Akciğer Kanseri Sıklıkla Hangi Belirtilerle Ortaya Çıkar?

Akciğer kanseri belirtileri genellikle hastalığın geç evrelerinde gelişir. Erken dönemde çoğunlukla sessiz seyretse de zamanla aşağıdaki şikayetler ortaya çıkabilir:

• Israrlı ve zamanla şiddetlenen öksürük

• Balgamda kan

• Sürekli ses kısıklığı

• Yutma güçlüğü

• İştah azalması ve kilo kaybı

• Nedensiz yorgunluk

Bu belirtiler başka akciğer hastalıklarında da gözlenebileceğinden, şüphe durumunda mutlaka bir uzmana başvurulmalıdır.

Evrelerine Göre Akciğer Kanseri Belirtileri Nasıl Değişir?

Evre 0: Kanser hücreleri sadece akciğerin en iç tabakasında sınırlı olup genellikle belirti vermez ve tesadüfen, rutin tetkiklerde tespit edilir.

Evre 1: Tümör henüz sadece akciğerin içinde sınırlıdır, yayılım yoktur. Hafif öksürük, nefes darlığı veya göğüs bölgesinde hafif ağrı görülebilir. Bu dönemde cerrahi ile başarılı sonuçlar alınabilir.

Evre 2: Kanser, akciğerde daha derin dokulara veya yakındaki lenf düğümlerine ulaşmış olabilir. Balgamda kan, göğüste ağrı ve halsizlik gibi şikayetler daha yaygındır. Cerrahiye ek olarak kemoterapi ve radyoterapi gerekliliği doğabilir.

Evre 3: Hastalık, akciğer dışındaki bölgelere ve lenf bezlerine yayılmıştır. Sürekli öksürük, belirgin göğüs ağrısı, yutma güçlüğü, fazla kilo kaybı ve yoğun halsizlik görülebilir. Tedavi genellikle birkaç yöntemin bir arada uygulanmasını içerir.

Evre 4: Kanser, akciğerin ötesinde diğer organlara (örneğin karaciğer, beyin veya kemik) yayılmıştır. İleri nefes darlığı, ciddi yorgunluk, kemik ve baş ağrıları, iştahsızlık ve ileri kilo kaybı tipiktir. Bu aşamada tedavi, semptomların kontrolü ve yaşam kalitesini artırmaya yöneliktir.

Akciğer Kanserinin Temel Nedenleri Nelerdir?

En önemli risk faktörü sigara kullanımıdır. Ancak hiç sigara içmemiş bireylerde de akciğer kanseri görülebilir. Genel olarak tüm akciğer kanserlerinin çok büyük bir kısmı sigara ile ilişkili bulunmuştur. Pasif içicilik yani sigara dumanına dolaylı maruz kalma da önemli bir risk artışı yaratır.

Diğer risk faktörleri arasında asbest maruziyeti yer alır. Asbest, ısıya ve aşınmaya dayanıklı bir mineral olarak geçmişte sıkça kullanılmıştır. Günümüzde maruziyet daha çok mesleki ortamda, asbest sökümü sırasında gözlenir.

Ek olarak, hava kirliliği, radon gazı, iyonize radyasyon, KOAH (kronik obstrüktif akciğer hastalığı) gibi akciğer hastalıkları ve ailesel yatkınlık da akciğer kanseri gelişme riskini artırabilir.

Akciğer Kanserinin Farklı Türleri Var Mıdır?

Akciğer kanserleri köken aldıkları hücre yapılarına göre iki ana gruba ayrılır:

Küçük hücreli akciğer kanseri: Tüm vakaların yaklaşık %10-15’ini oluşturur. Hızlı büyüme ve erken yayılım eğilimi gösterir, sıklıkla sigara ile ilişkilidir.

Küçük hücreli olmayan akciğer kanseri: Tüm akciğer kanserlerinin büyük çoğunluğunu (%85 civarında) kapsar. Bu grup, üç yaygın alt türe ayrılır:

• Adenokarsinom

• Skuamöz hücreli karsinom

• Büyük hücreli karsinom

Küçük hücreli olmayan akciğer kanserlerinin tedavi yanıtı ve seyri genellikle daha iyi olsa da, hastalığın evresi ve genel sağlık durumu önemli etkenlerdir.

Akciğer Kanserine Yol Açan Etkenler ve Risk Faktörleri

• Aktif sigara kullanımı, hastalığın en güçlü tetikleyicisidir.

• Sigara kullanmayanlarda da, pasif içicilik nedeniyle risk belirgin şekilde artar.

• Uzun süreli radon gazı teması, özellikle iyi havalandırılmayan binalarda önemlidir.

• Asbest, mesleki ortamlarda maruz kalanlarda riski yükseltir.

• Yoğun hava kirliliği ve endüstriyel kimyasallara maruz kalmak da risk faktörlerindendir.

• Ailede akciğer kanseri öyküsü olması kişisel riski artırabilir.

• KOAH ve benzeri kronik akciğer hastalıklarına sahip olmak da ek risk getirir.

Akciğer Kanseri Nasıl Teşhis Edilir?

Akciğer kanseri tanısında modern görüntüleme teknikleri ve laboratuvar testleri kullanılır. Özellikle risk grubu bireylere, düşük dozlu bilgisayarlı tomografi ile her yıl akciğer kanseri taraması önerilebilmektedir.

Klinik bulgular varsa, akciğer grafisi, bilgisayarlı tomografi, balgam tahlili ve gerekirse biyopsi (doku örneği alma) standart tanı yöntemlerindendir. Alınan veriler sonucunda kanserin evresi, yayılımı ve tipi belirlenir. Bu aşamadan sonra hasta için en uygun tedavi yaklaşımı planlanır.

Akciğer Kanseri Ne Kadar Sürede Gelişir?

Akciğer kanserinde, hücrelerin anormal çoğalmaya başlamasından hastalığın belirgin hale gelmesine kadar genellikle 5–10 yıl sürebilir. Bu uzun gelişme süresi nedeniyle, çoğu kişi hastalığın ileri stadında tanı alır. Düzenli kontroller ve erken tarama bu nedenle büyük önem taşır.

Akciğer Kanseri Tedavisinde Hangi Seçenekler Vardır?

Tedavi yaklaşımı, kanserin tipine, evresine ve hastanın genel sağlık durumuna göre belirlenir. Erken evrelerde cerrahi ile tümörün çıkarılması sıklıkla mümkündür. İleri evrelerde ise kemoterapi, radyoterapi, immünoterapi ya da bunların bir kombinasyonu tercih edilebilir. Hangi tedavinin uygulanacağı, multidisipliner ekip tarafından kişiye özel olarak planlanır.

Ameliyat, özellikle erken evrelerde ve sınırlı yayılım gösteren vakalarda uygulanan etkili bir seçenektir. Tümörün büyüklüğü ve yerleşimine göre akciğerden bir parça ya da tüm akciğer çıkarılabilir. İleri evrede uygulanan tedaviler ise çoğunlukla hastalığın ilerlemesini yavaşlatmayı ve semptomları azaltmayı hedefler.

Düzenli Tarama ve Erken Tanının Önemi

Akciğer kanseri, belirtiler oluşmadan önce tarama ile saptanabilirse tedavi başarısı ve hayatta kalma oranları anlamlı şekilde yükselebilir. Özellikle sigara kullanan 50 yaş ve üzeri kişilerde yıllık tarama, hastalığın erken yakalanmasında yardımcı olabilir. Risk grubunda olduğunuzu düşünüyorsanız bir uzmana danışmak ve uygun tarama programına dahil olmak önemlidir.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

Akciğer kanserinin ilk belirtileri nelerdir?

Genellikle inatçı öksürük, balgamda kan, ses kısıklığı ve nefes darlığı ilk uyarı işaretleri arasındadır. Bu şikayetleriniz varsa doktora başvurun.

Akciğer kanseri sadece sigara içenlerde mi görülür?

Hayır. Sigara başlıca risk faktörü olsa da, hiç sigara içmeyenlerde de hastalık gelişebilir. Pasif içicilik, genetik ve çevresel faktörler de rol oynar.

Akciğer kanseri panqa ayllukun kanmanchu?

Huk ayllukunpi genetik ch'usaymanta risku wiñarikuy rikuchisqa kan. Ichapas, aswan aswan kasqanku sigara ch'usaywan hina hukninpa qutuchkan ch'usaykunawan riqsisqa kan.

Qayna p'unchaykunapi pulmón kanseri hamp'iy atiyuqchu?

Ari, qayna p'unchaykunapi allin hamp'iywan chaylla allin kawsay kutiy atiyuqmi. Chaymanta, qayna riqsichiy kawsay waqaychaypaqmi.

Kanserpa wiñaynin imayna riqsichisqa kachkan?

Wiñaynin, rikuchiy ima qillqaykuna, ima reqsisqa organokunapi kanserpa mast'ariynin, chaymanta hukninpa ch'usaykunawan chaymanta riqsichisqa kan.

Mayqin huk unquykunawan t'inkichkanchu?

Kruniku bronkitis, pneumonia utaq pulmón unquykuna sutinakuywan rikuykuchkan. Chiqaq riqsichiypaq allin yachay kachkan.

Pulmón kanseri hamp'iy sasachu?

Hamp'iy ch'usaykuna, unquy wiñayninwan, hamp'iq runapa kawsaywanmi t'inkichkan. Sapa runapa hamp'iyninpa plan nisqapi ruwasqa kachkan.

Pulmón kansermanta waqaychaypaq imayna ruraykuchkan?

Sigara, t'ikray t'ikray ch'usaykuna mana apaykuy, pasivu q'aspiy mana chinkay, risku lamar qillqaykunapi waqaychay ruray, sapa kuti kawsay qillqaykuna ruray allinmi.

Pulmón kanseri mayqin watakunapi rikuykuchkan?

Achka 50 watayuq runakunapi rikuykuchkan, ichapas sapa watapi rikuykuchkan. Suma sigara ch'usaykuna risku aswan hatunmi.

Pulmón kanserwan kawsaykuna kawsay allin kachkanchu?

Ari, kunan punchaw hamp'iykuna, yanapay kawsaykuna kawsay allin wiñachiy atiyuqmi.

Pulmón kanserpi rikuchiy mayqin runakunapaqmi suyaykuchkan?

Aswan sigara ch'usaykuna, 50 watayuq, huk risku ch'usaykunawan runakunapaqmi sapa kuti rikuchiy suyaykuchkan.

Hamp'iy p'unchaykuna runapa ayllukunapaq imayna yanapaykuchkan?

Runa kawsaywan, sunquwan yanapay, hamp'iy p'unchaykuna, chaymanta kawsay allin wiñachiy atiyuqmi.

Pulmón kanseri qirurgiyawan sasachu?

Sapa qirurgiyapi risku kachkan. Qirurgiya ñawpaqta allin yachay, allin waqaychaywan risku ch'uyanchisqa kachkan.

Hamp'iykunapi "yachay hamp'iy" imayna kachkan?

Huk pulmón kanseri sutinakuykunapi, tumorpa ch'usaykunapaq "yachay" hamp'iykuna ruray atiyuqmi. Qhawaykamuyki hamp'iq runayki tumorninpa genetik yachayninmanta chayta yuyarinqa.

Pulmón kanseri hamp'iy mana ruraykuchkanqa imayna kachkan?

Mana hamp'iy ruraykuchkanqa kanser utqay wiñarikuy, kawsay organokunapa ruraynin chinkachiy atiyuqmi. Qayna riqsichiy, hamp'iymi chaymi.

Qillqaykuna

• Hamp'iy Pacha Runakunapa Rimanakuy (WHO): Lung Cancer

• Amerika Kanser Ayllu (American Cancer Society): Lung Cancer

• USA Unquy Qhawaykuna (CDC): Lung Cancer

• Europa Qhaway Onkoloji Ayllu (ESMO): Lung Cancer Guidelines

• National Comprehensive Cancer Network (NCCN): Clinical Practice Guidelines in Oncology – Non-Small Cell Lung Cancer

• Journal of the American Medical Association (JAMA): Lung Cancer Screening and Early Detection

Sonqor qollqaywanpa unanchaynin, imayna causan? Kunan punchawpi hampikuykunata imayna ruwanchik?

Sonqor qollqaywan, sonqonpa aswanmi kaynin kawsaypaq oksígeno wan mikhuy mana kanqanrayku ruwasqa, utqay chaymanta yanapay mikhuy munan huk kayninmi. Hampiyuq sutinmi miyokardio infarto, achka kuti sonqonpa mikhuy apaykuna koroner siq'inakupi utqay t'ikraymanta ruwasqa. Kay t'ikray, siq'inpa paredenpi q'aytuq kawsay, kolesterol wan huk mikhuykuna q'ipiyninmi, chaymi q'aytuqmi siq'in chinkaykuchkan, utaq chaypi ruwasqa yawar q'ipi siq'in chinkachinmi, hukninmi chay siq'in chaymanta chinkachin utaq mana chinkachin. Utqay rikuy wan hampikuywan sonqoman ruwasqa chinkaynin aswan ch'uyanchikta atinchik.

Sonqor Qollqaywanpa Riqsichiy wan Sapa Imayna Causan

Sonqor qollqaywan; sonqonpa kawsaypaq oksígeno munaynin mana chaskinmanta, sonqonpa tissue chinkayninwan riqsichisqa. Kaymi, aswanmi koroner arterianakupi q'ipiynin utaq utqay t'ikraymanta ruwasqa. Siq'in paredenpi q'aytuq kawsaykuna sapa punchaw siq'in q'ipiyninmi, chaymi q'aytukuchkan, chaymanta yawar q'ipi chaypi q'ipin, sonqonpa mikhuy apaykuna utqay chinkachin. Kay t'ikray utqay mana kicharichkanqa, sonqonpa tissue mana kutichiy atinqa chinkaykuchkanmi, sonqonpa llamk'aynin mana allin, ichaqa sonqonpa mana llamk'aynin, sonqonpa mana llamk'ayninmi. Sonqor qollqaywan llaqtakunapi aswanmi wañuypa sapa causanmi. Achka llaqtakunapi sonqor qollqaywan, q'ipiynin wañuyta aswanmi ruwachkanmi.

Sonqor Qollqaywanpa Aswan Riqsichisqa Unanchaynin

Sonqor qollqaywanpa unanchaynin runa sapa runamanta hukninmanqa, ichaqa mana kikinmi riqsichin. Aswan riqsichisqa unanchaynin kaykunam:

• Qasqupi nanay utaq mana allin kawsay: Qasqupa chawpi chawpimpi q'ipi, q'ipi, q'aytuq, utaq mana allin kawsay; sapa kuti lluqsimunmi ch'iqchi makiman, kunaman, kiruman, wiksaman utaq qhipaman.

• Sunkha ch'usay: Qasqu nanaywanmi utaq sapa sapa ch'usaywanmi.

• Ruphay: Aswanmi chiri wan aswanmi ruphay riqsichkan.

• Mana kallpachay wan sayk'usqa kawsay: Qollqaywan qhipa punchawkuna sayk'usqa kawsay aswanmi, warmikunapi aswanmi riqsichkan.

• Uma muyuy utaq mana allin kawsay

• Wiksapa nanay, ch'iri utaq mana allin mikhuy

• Mana llamk'aywan utaq mana chinkaykuchkan sonqonpa t'ikray

• Sonqonpa llamk'aynin utqay utaq mana allin llamk'ay

• Qhipa, wiksapa utaq wichay wiksaman nanay, warmikunapi aswanmi riqsichkan.

• Mana imata ruwaspa q'ichuy utaq mana allin samay

• Chaki, chaqui utaq chaki t'inkiman inflamasion (aswanmi qhipa punchawkuna) Kay unanchaynin sapa kuti mana allin, sapa kuti aswanmi ch'usay. Qasqu nanay wan sunkha ch'usay huk minutu chinkaymanta mana chinkaykuchkan utaq kutimunqa, utqay hampikuyta yanapayta munan.

Huk Runakunapi Sonqor Qollqaywanpa Unanchaynin

Warmikunapi wan wayna runakunapi sonqor qollqaywan sapa kuti mana kikin qasqu nanaywanmi riqsichkan. Warmikunapi aswanmi mana kallpachay, qhipa nanay, wiksapa nanay, mana allin puñuy wan manchakuymi riqsichkan. Machukuna utaq diabeteswan runakunapi nanay mana allinmi, chaymanta utqay mana kallpachay utaq sunkha ch'usaymi qallarichin.

Ch'isi utaq puñuykuna qasqupi mana allin kawsay, sonqonpa t'ikray, chiri ruphay wan utqay puñuymanta qhipa rikuykuna, puñuywanmi sonqor qollqaywanpa unanchayninmi.

Sonqor Qollqaywanpa Imayna Risk Factorniyoq?

Sonqor qollqaywanpa causanpi achka risk factorniyoqmi, sapa kuti kaykunam hukllaña kawsan. Aswanmi risk factorniyoq:

• Q'aspi wan t'ikray mikhuykunapa apay

• Aswanmi kolesterol (aswanmi LDL kolesterol)

• Aswanmi kallpachay (hipertensión)

• Diabetes (aswanmi mishki unquy)

• Aswanmi k'achay wan mana llamk'ay

• Mana allin mikhuy (aswanmi grasa saturada wan grasa trans, mana aswanmi fibra)

• Ayllupi wayna punchawpi sonqonpa unquynin

• Manchakuy wan sapa punchaw mana allin kawsay

• Machuy punchaw (risk aswanmi machuy punchawwan)

• Qari runa (ichaqa warmikunapi menopause qhipa risk aswanmi) Huk laboratorio rikuykuna (C-reaktivo proteína, homocisteína) aswanmi riskta rikuchin. Kunan hampikuykunapi k'achaywan runakunapi, huk qirurgía wan huk ruwanakuna kawsaypa ruwasqa, kawsaypa kutichiywan riskta ch'uyanchin.

Sonqor Qollqaywanpa Imayna Riqsichiy?

Sonqor qollqaywanpa riqsichiypi aswanmi, hampikuywan runa unanchaynin wan klinikan rikuy. Chaymanta kaykunam ruwasqa:

• Elektrokardiografía (EKG): Qollqaywan sonqonpa electricidad llamk'aynin ruwasqan rikuchin.

• Yawar rikuy: Aswanmi troponina hina sonqonpa tissue mikhuykuna wan proteína aswanmi rikuchin.

• Ekokardiografía: Sonqonpa tissue llamk'aynin wan mana allin llamk'ayta rikuchin.

• Munasqa punchawkuna, qhichwa rikuy, tomografía computarizada utaq resonancia magnética huk rikuykuna ruwasqa.

• Coronaria angiografía: Siq'in t'ikray wan q'ipiynin riqsichiypaq wan chaymanta hampikuypaq ruwasqa. Ruwasqanpi munasqa punchaw balon angioplastia utaq stentwan siq'in kicharichin.

Sonqor Qollqaywanpi Imayna Ruwasqa Kanan

Sonqor qollqaywan unanchaynin riqsichkan runapaq pacha aswanmi kaynin. Kaymanta ruwasqa kaykunam:

• Utqay yanapay hampikuyta qhaway (emergencia utaq ambulancia)

• Runa qasilla tiyay, mana llamk'ayta ruwachiy

• Sapa runa kapuwanqa punkuta kichay utaq masinmanta yanapay mañay

• Qayna hampiqninmi willasqa, nitroglicerina hina mikhuykunata apayta atinqa

• Hampikuykuna hamuqkama yanapayta suyay, mana munasqa llamk'ay wan manchakuyta mana ruwachiy Qollqaywan utqay yanapay, sonqonpa tissue chinkaynin ch'uyanchin wan kawsay aswanmi.

Sonqor Qollqaywanpa Kunan Punchawpi Hampikuy

Kunan hampikuykunapi sonqor qollqaywanpa hampikuy, runapa qollqaywanpa kastan, ch'usaynin wan risk factorniyoqmi ruwasqa. Hampikuy sapa kuti kaykunata ruwachkan:

• Utqay siq'in kicharichiy mikhuy wan yawar ch'uyay mikhuyta qallarichkan

• Utqay punchawpi koroner ruwanakuna (angioplastia, stent) aswanmi ruwasqa

• Munasqa punchaw by-pass qirurgía siq'in kicharichiy huk siq'inwan ruwasqa

• Kawsay risk chinkaymanta qhipa sonqonpa allin kawsay, mikhuykunata apay, risk factorniyoqta qhaway

• Q'aspi saqiy, allin wan kawsay mikhuy, sapa punchaw llamk'ay, manchakuy qhaway, diabetes wan hipertensión qhaway Kay hampikuykunapi runakuna, kardiología wan sonqonpa siq'in qirurgía yachaqkunapa willakuyta qhaway wan sapa kuti qhawaykuna ruwananmi.

Sonqor Qollqaywanmanta Qhawaypaq Imayna Ruwasqa?

Sonqor qollqaywanpa risk, achka punchaw kawsay kutichiywan ch'uyanchin:

• Q'aspi wan t'ikray mikhuykunamanta chinkay

• Mana aswanmi kolesterol, q'achu wan fibra aswanmi, grasa saturada wan mikhuy ruwasqa mana aswanmi mikhuyta apay

• Sapa punchaw llamk'ay ruway; semana sapa 150 minutu ch'usay llamk'ay ruwasqa

• Aswanmi kallpachay wan yawar mishki qhaway; munasqa punchaw mikhuyta apay

• Aswanmi k'achay utaq obeso kankiqa, allin k'achay chaskiypaq yanapay mañay

• Manchakuy qhawayta yachay wan yuyay qhawayta apay Kay ruwanakunata qhaway, llaqtakunapi sonqonpa unquyninwan wañuyta ch'uyanchin.

Sapa Punchaw Tapukuna

Sonqor qollqaywan imayna machuy punchawkuna aswanmi riqsichkan?

Sonqor qollqaywanpa risk machuy punchawwan aswanmi. Ichuqa ayllu kawsay, diabetes,igara rura usoq kaynin, kawsayta ruwanapaq ima chaykunata, wayna runakunapiqa rikusqaykuchkan.

Qanchaq nanay mana tiyanapaq sunqu nanuyuq kutichiyta atinqa?

Ari. Sapa warmikuna, diabetes hampiq runakuna, sapa machu runakunapi sunqu nanuyuq kutichiyqa, qanchisqa nanay mana tiyanapaqmi rikuykuchkan. Chinkay, samay chinkay, ch'aki utaq wiksay nanay hina manaraq rurasqachu rikuykuchkan.

Sunqu nanuyuq kutichiy tuta utaq puf1uykuchkanpim ruwasqachu?

Ari, sunqu nanuyuq kutichiy puf1uykuchkan utaq paqarinmi ruwasqachu. Puf1uykuchkanmanta qanchisqa nanay, sunqu ch'uyay utaq uma chinkaywan qhipa qawasaqkuna, hampiykuyta mana qhipaychu ruwanan.

Warmikuna sunqu nanuyuq kutichiy rikhuykuna qhari runakunamantaqa hukninchu?

Warmikuna, tradisional sunqu nanay mana tiyanapaq, chinkay, wiksaypi utaq qhipapi nanay, samay chinkay, ch'aki hina huk rikhuykuna rikuykuchkan.

Sunqu nanuyuq kutichiywan t'inkichiykuchkan ima kaykuna?

Wiksay nanaykuna, paniku, tullu-wak'ay nanaykuna, reflfa utaq pneumonia hina hampikuna sunqu nanuyuq kutichiywan sutinchaykuchkan. Mana riqsispaqa, hampiykuymi ruwanapaq.

Sunqu nanuyuq kutichiykuchkanqa aspirin mikhuyta ruwanapaqchu?

Hampiq runayki willasqanta, mana alergiaqchu, chaymi ch'iqichiy aspirin mikhuyta, yanapay chayamunankama, imaynaqmi allin kan. Ichaqa sapa kaykuna hampiykuymi qhipa kanan.

Sunqu nanuyuq kutichiykuchkanmanta chaylla allin kawsayta kutichiy atinqa?

Qayna rikhuy hampiykuchkan runakuna, allin hampiywan, kawsayta ruwanapaq ima chaykunawan allin kawsayta kutichinqa atinqa. Ichaqa sapa kaykuna sunqu ruray mana kutichiy atinqa.

Wayna runakunapi sunqu nanuyuq kutichiypa imaynaqmi kaykuna?

Wayna runakunapi sigara, jatun colesterol, qhapaq k'anchay, mana puriy, sapa paqarin sunqu nanaykuna sunqu nanuyuq kutichiyta ruwanapaqmi.

Sunqu nanuyuq kutichiyta qochqaypaq mikhuykuna imaynaqmi ruwanapaq?

Ch'aska, ruru, inteq trigo, challwa, allin asiykuna akllaykuchkan; saturado, trans grasa asiykuna, kachi, qamasa mikhuyta limitaykuchkan.

Sunqu nanuyuq kutichiykuchkanmanta qhipa rurayta imaynaqmi qallariy atinqa?

Sunqu nanuyuq kutichiykuchkanmanta qhipa ruray, hampiq runa qhawanankama, sapa runapa risku qhawanankama qallariykan.

Sunqu nanuyuq kutichiykuchkan runa imaynaqmi hospitalpi qhipa tiyan?

Kay pacha, kutichiypa sinchiynin, ruwasqakuna hampiywanmi ruwasqa. Aswan pisi pacha, huk p'unchaymanta huk semanaman hospitalpi tiyan.

Ayllupi sunqu hampiy kachkanqa, imaynaqmi ruwanapaq?

Ayllu willakuymi risku hatunmi. Sigara mana mikhuy, allin mikhuy, sapa p'unchay ruray, mana mana sunqu qhawanakuy ruwanapaq.

Stress sunqu nanuyuq kutichiyta ruwanapaqmi?

Sapa p'unchay stress, mana directa sunqu nanuyuq kutichiy riskuta jatunchiy atinqa. Stressmanta qochqay utaq allin ch'usay ruraykuna yanapaymi.

Qillqakuna

• Hawa Kawsay Kamachiq (World Health Organization, WHO): Cardiovascular diseases (CVDs) Fact Sheet.

• Amerika Sunqu Kamachiq (American Heart Association, AHA): Heart Attack Symptoms, Risk, and Recovery.

• Europa Sunqu Kamachiq (European Society of Cardiology, ESC): Guidelines for the management of acute myocardial infarction.

• US Centers for Disease Control and Prevention (CDC): Heart Disease Facts.

• New England Journal of Medicine, The Lancet, Circulation (Qhawanakuy hampiy qillqakuna).