Na cava na Apandisiti? Na ivakarau ni Apandisiti, na vuna kei na kena wainimate
Na cava na Apandisit? Na ivakarau ni Apandisit kei na kena i vakatakilakila, na vuna, kei na kena wainimate?
Na apandiks (appendiks) e dua na iwase ni drau ni kete e tiko ena yasana imatau ni kete, ena itekitekivu ni drau levu ni kete, ka vaka na ligaliga lailai. E duidui na kena balavu mai na dua na tamata ina dua tale; ena levu ni gauna e rawa ni balavu mai na vica na sentimita me yacova e tini na sentimita. E se sega ni matata vinaka na cakacaka bibi ni apandiks, ia e nanumi ni rawa ni tiko eso na nona ilesilesi ena kena tokona na iyaya ni bula ni yagona kei na microbiota ni drau ni kete.
Na cava na apandisit?
Na apandisit e kena kena vakaleqa na apendiks. E dau yaco vakalevu ni sa lokuci na liumeni (iwase loma) ni apendiks, ka vakavuna na tubu ni manumanu lailai (bacteria) kei na kena vakaleqa. Ni toso cake na leqa, e tubu na vakasaurarataki, vakalailaitaki ni drodro ni dra, vakaleqa ni sela, gangrene, ka vakavuna vakadredre na perforation (kabakoro). Na perforation e rawa ni vakavuna na mate ni kete taucoko kei na leqa levu ena yagona taucoko; o koya gona, e bibi me kilai totolo ka wainimate totolo.
Na ivakatakilakila cava e kunei? (ivakarau e dau laurai kei na veisau)
E tekivu ena mosi malua, sega ni kaukauwa, voleka ni tolu ni kete; ena loma ni vica na aua e toso ina yasana imatau ni kete (McBurney point) ka qai kaukauwa cake.
Na mosi e dau kaukauwa ni tara, ka vakalevu ni o kuvu se toso.
Na gagana, buke, kei na sega ni via kana.
Katakata lailai se katakata vakalailai; ena gauna ni leqa levu, e rawa ni tubu cake na katakata.
Na sega ni lako, leqa ni lako se sega ni rawa ni vakasavasavataka na kete.
Na totolo ni loma ni yago, malumalumu. Ena veimama, qase, kei na gone, e rawa ni duidui na ivakatakilakila; ena veimama, e rawa ni toso cake na vanua ni apandiks ka rawa ni mosi ena yasana imatau se cake ni kete.
Na mataqali apandisit cava e tiko?
Acute apandisit: Na kena vakaleqa e yaco vakatotolo ena loma ni gauna lekaleka; oya na mataqali e dau laurai vakalevu ka dau gadrevi kina na veivuke totolo.
Chronic/sega ni mudu apandisit: E sega ni dau laurai vakalevu, e dau yaco vakamalua, ka dau vakavuna na mosi ni kete e dau lesu lesu mai. Ena so na gauna, e rawa ni lokuci vakalailai se vakaleqa lesu lesu na apendiks.
Veika e vakavuna na kena vakaleqa: Ni sa yaco na apse se perforation, e duidui na kena cicivaki; ke tiko na apse, e rawa ni gadrevi na drainage kei na veisele vakavakarau.
Na cava na vuna ni Apandisit?
E dau vakavuna na apandisit na kena lokuci na liumeni ni apendiks. Eso na ka e rawa ni vakavuna na kena lokuci:
Na vatu ni drodro ni kete (fecalith),
Na tubu ni sela ni lymphoid (vakabibi ena gone),
Na veika tani se vakadredre na mate ni apendiks,
Na manumanu lailai se qari ni kete,
Na mate ni drau ni kete kei na so tale na microorganism. Eso na mate ni drau ni kete e rawa ni vakaleqa na vanua voleka ni apendiks. E rawa ni duidui na vuna ena dua na tamata ki na dua tale.
Na cava na sala ni kena kilai?
Na kena kilai na apandisit e vakatau ena italanoa ni mate kei na veitarogi ni yago; e rawa ni vakayagataki talega na veitarogi oqo:
Veitarogi ni dra: E rawa ni laurai kina na tubu ni leukocyte kei na ivakatakilakila ni vakaleqa (me vaka na CRP).
Veitarogi ni mimi: Me vakadeitaki ni sega ni dua tale na mate e vaka na urinary tract infection.
Imatai ni raivotu: Ena gone kei na veimama, e dau digitaki na ultrasound; ena qase kei na leqa sega ni matata, e vukea na computerized tomography (CT) na kena kilai. Ena raivotu e rawa ni laurai kina na kena rabailevu na apendiks, wai voleka, se apse. Eso na gauna e rawa ni kilai vakaveiwekanavu; ke gadrevi, e vakayacori na veitarogi vakavuniwai.
Na sala ni wainimate cava e tiko?
Veisele: Na apendektomi (kauta tani na apendiks) oya na sala ni wainimate e dau vakayagataki vakalevu ka rawarawa. E rawa ni caka ena laparoscopy (veisele lailai) se veisele matata; na sala ni veisele e vakatau ena ituvaki ni tauvimate, tiko se sega na apse se perforation, kei na vakadidike ni vuniwai.
Antibiotic: Ena itekitekivu ni apandisit e sega ni leqa levu, e rawa ni vakayagataki duadua na antibiotic; ia, sega ni sala ni wainimate ni tamata kece, e dodonu me digitaki vakavinaka ka vakaraici vakavuniwai. Ke tiko na apse, e vakayagataki taumada na antibiotic, ke gadrevi na drainage ena vuke ni raivotu, oti sa qai caka na veisele vakavakarau.
Percutaneous drainage: Ke levu na apse, e rawa ni vakayacori na drainage ena vuke ni raivotu; oti sa qai vakadikevi na gadrevi ni apendektomi. Na ituvaki e gadrevi kina na veisele totolo: perforation, peritonitis levu, se leqa ni drodro ni dra.
Na leqa cava e rawa ni yaco?
Ke bera na wainimate, eso na leqa e rawa ni yaco: apse, perforation ni apendiks, mate levu ni kete (peritonitis), sepsis, se lokuci ni drau ni kete. Na ituvaki oqo e gadrevi kina na qaravi ena valenibula kei na veisele totolo.
Na vakarau ni mosi ni apandisit, na gauna cava me sikova kina na vuniwai?
Na mosi e dau kaukauwa cake ena loma ni gauna ka qai laurai vinaka; ke so tale na ivakatakilakila me vaka na katakata, buke, se mosi e kaukauwa ni toso, e dodonu me vakadikevi totolo. Vakabibi ke mosi levu ni kete, katakata e tubu cake, buke, se mosi kaukauwa ni kete, mo sikova vakatotolo na valenibula.
Na cava e rawa ni caka ena vale?
Sega ni dua na veitarogi e rawa ni vakayacori ena vale me kilai kina na apandisit. Na mosi lailai ni kete e rawa ni vakavuna eso tale na ka; ia, ke mosi kaukauwa se toso cake, katakata, buke, kei na sega ni via kana, e dodonu me vakadikevi vakavuniwai totolo. Kua ni gunu na wainimate me vaka na analgesic se laxative ni sega ni vakatarai mai na vuniwai; eso na wainimate e rawa ni vakalailaitaka na kena kilai vakadodonu na mate.
Na cava me caka ni sa oti na wainimate?
Na gauna ni bula tale ni oti na veisele e vakatau ena sala e vakayagataki kei na leqa e yaco. Ena veisele lailai (laparoscopic), e dau lekaleka na gauna ni moce ena valenibula ka rawarawa na lesu ina cakacaka; ke tiko na perforation se mate levu, e rawa ni dede na gauna ni bula tale. E bibi me muria na ivakasala ni vuniwai, qarava vinaka na mavoa, kei na vakalailaitaki ni cakacaka ni yago.
Taro Dau Tarogi (FAQ)
Na apandisit e tiko ena yasana cava?
E dau tiko ena yasana imatau ni kete (McBurney point). Ia, na mosi ni tekivu e dau laurai ena tolu ni kete ka qai toso ina yasana imatau ni kete.
Na ivakatakilakila ni apandisit cava?
Na ivakatakilakila e dau laurai vakalevu: mosi e toso ina yasana imatau ni kete, sega ni via kana, gagana, buke, kei na katakata lailai. E rawa ni duidui na ivakatakilakila ena tamata yadua.
Na kena kilai na apandisit ena gauna ni veimama?
E rawa ni duidui na ivakatakilakila ena veimama; na mosi e rawa ni laurai cake, ka na buke/sega ni via kana e rawa ni tautauvata kei na ivakatakilakila ni veimama. O koya gona, ke tiko na leqa ena veimama, e dodonu me vakadikevi totolo.
Na cava e yaco ke kabakoro na apandisit?
Na perforation (kabakoro) e rawa ni vakavuna na tubu ni manumanu lailai ena kete, apse, se peritonitis levu; na ituvaki oqo e gadrevi kina na veisele totolo kei na qaravi vakavuniwai kaukauwa.
Na apandisit e gadrevi veisele tikoga?
E levu na gauna e gadrevi kina na apendektomi. Ia, ena so na ituvaki digitaki, sega ni leqa levu, e rawa ni digitaki na wainimate antibiotic; na sala ni wainimate e vakatau ena ituvaki ni tauvimate ka vakadonuya na vuniwai.
E tiko na veitarogi ni apandisit ena vale?
Sega. Sega ni dua na veitarogi e vakadeitaki me kilai kina na apandisit ena vale. Ke mosi kaukauwa se toso cake na mosi ni kete, e dodonu me vakadikevi vakavuniwai.
Na gauna cava me moce kina ni oti na apendektomi?
Na gauna ni bula tale e vakatau ena mataqali veisele kei na leqa e yaco. Ena veisele lailai, e rawa ni lesu tale ina cakacaka malua ena vica na siga, ia na bula taucoko e rawa ni dede na macawa. Muria na ivakasala ni vuniwai.
Na ivakatakilakila ni apandisit ena gone cava?
E so na gauna e sega ni matata na ivakatakilakila ena gone; vakalevu na veilecayaki,lokuvi, tatadra, katakata kei na mavoa ni kete e tubu ena gauna ni veitosoyaki e dua na ivakaraitaki bibi. E bibi na vakadikeva totolo vei ira na gone.
iVurevure
World Health Organization (WHO)
Centers for Disease Control and Prevention (CDC)
American College of Surgeons (ACS)
Society of American Gastrointestinal and Endoscopic Surgeons (SAGES)
European Society for Trauma and Emergency Surgery (ESTES)
iVakadidike ni volavola kei na ivakasala: New England Journal of Medicine, The Lancet, World Journal of Surgery
(Kila: Na itukutuku oqo e baleti ira ga na kena vakarautaki me baleta na kila vakalalai; me baleta na kena vakadeitaki kei na veivakabulai, ni tarogi vakavinaka e dua na vuniwai.)